या ७ गोष्टीत अडकतोय मराठी माणूस | Yes it is Important! Humans Stuck

बुद्धिमत्तेच्या जोरावर जगाने जी काही दैदिप्यमान प्रगती केलीय ती वाखण्याजोगी नक्कीच आहे. पारंपरिक रूढी, परंपरा आणि जातीवाद बाजूला सारून या वैज्ञानिक (Science) युगाची वेसण प्रत्येकानेच हाताशी धरली आहे आणि त्याची गरज पण आहे. कारण, चालत्या काळा बरोबर चालण्यातच शहाणपण आहे. पण, त्याच बरोबर आपली पुरातन संस्कृती, विचारांचा ठेवा, पारंपरिक आदर्श आणि अमोघ ऐतिहासिक साहित्य (Literature) यांची जोपासना, संवर्धन आणि आत्मसात पण करणे गरजेचे आहे. कारण, ज्या वेळेस आधुनिक युगात तंद्रज्ञानाची (Technology) गाडी पंचर होती त्यावेळेस आपली वेग कमी होता काम नये.

Trends wave… & Stuck

उगवणाऱ्या प्रत्येक दिवसाला नवनवीन ट्रेंड्स (Trends) चालू होतात आणि संपतात. हे चक्र चालूच राहते पण, काही ट्रेंड्स त्यांची झलक माघे ठेऊन जातात, तर काही आपल्या जीवनाचाच भाग होऊन जातात. या ट्रेंड्समुळे आपले मनोरंजन (Entertain) होते, कामे सोप्पी होतात, नवनवीन मार्ग दिसू लागतात. पण, यामुळे जे व्हायला नको तेच होते, आपण यांच्या आहारी जातो आणि फक्त त्यावरच अवलंबून राहतो. आळशी बनत जातो, नाविन्य नाहीशे होते आणि आपले असे स्वतःचे काही राहत नाही. चला तर मंग पाहुयात कोणते मराठी ट्रेंड्स ठरतायेत (Humans stuck in Trends) माणसांसाठी अडथळे आणि या गोष्टीत अडकतोय सुद्धा हळुवार पणे.

1 AI (Artificial Intelligence) कृत्रिम बुद्धीमत्ता

आजचा नवीन ट्रेंड्स म्हणजे जस्ट ‘Prompt it’, होय शाळेतील होमवर्क करायचाय, ऑफिस मधील एखांदे
काम करायचे आहे, कोणतीपण महिती हवीये किंवा कोणती कलाकृती तयार करायची आहे. त्यासाठी आता ज्यास्त कष्ट करायची आवश्यकता नाही. ‘chatgpt’ सारख्या AI हे काम फक्त काही मिनिटात करतात ते पण फक्त एका निर्देशावर.

कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) उदाहरणे

आभासी सहाय्यक

आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स (AI) कडून आपला डिजिटल अनुभव आणि कौशल्य आपण त्यांना कसे प्रदान करतो यावरून अनुकूल आणि वैयक्तिकृत सहाय्य मिळते. आभासी सहाय्यक ‘AI’ हा ‘Siri आणि Google Assistant’ सारख्या आभासी सहाय्यकांचा कणा आहे.

सुरक्षेसाठी चेहऱ्याची ओळख

ऍपलच्या फेस आयडी प्रमाणे प्रगत चेहऱ्याची ओळख तंत्रज्ञान, सुरक्षा उपायांना चालना देण्यासाठी AI चा वापर करते. हे तंत्रज्ञान वापरकर्त्यांना त्यांच्या अद्वितीय चेहऱ्याच्या वैशिष्ट्यांवर आधारित ओळखून आणि प्रमाणीकरण करून संरक्षणाचा अतिरिक्त स्तर जोडते.

बौद्धिक विकास आणि कृत्रिम बुद्धीमत्ता

बौद्धिक विकास अत्यंत महत्त्वाचे गोष्ट आहे, ज्यात चांगल्या बौद्धिक स्थितीतील विकास झाला पाहिजे याला महत्व नसून तो कसा झाला पाहिजे याला महत्व आहे. कृत्रिम बुद्धीमत्ता ज्या पद्धतींचा वाफर करून आपले काम करते त्याला ‘Algorithm‘ असे म्हणतात म्हणजे या मध्ये निश्चितता एक मर्यादित आणि पुरावृत्तीची असते. नावीन्यतेला वाव असला तरी खूप संशोदनाची आवश्यकता आहे. एकूणच मनुष्याच्या बौद्धिक विकासात सध्या तरी कृत्रिम बुद्धीमत्ता वाटा पाहिजे तास नाही. लहान मुलांसाठी किंवा विद्यार्थी वर्गासाठी याचा ठराविक मर्यादेपर्यंत उपयोग होईल. फक्त सध्या ट्रेंड्स आहे म्हणून या गोष्टीचा सर्रासपणे वाफर होताना दिसत आहे. पण, त्याचा अतिरेक टाळावा. अश्या गोष्टीच्या आहारी जाण्याने अनेक नुकसान होतोत. थोडक्यात पाहुयात…

AI च्या अतिवाफरामुळे आळशीपणा वाढतो.

कृत्रिम बुद्धिमतेच्या आहारी जाण्यामुळे ज्या गोष्टी सहज करण्यायोग्य असतात त्या गोष्टी पण आपण AI च्या मदतीने पूर्ण करण्याचा प्रयत्न करतो. कृत्रिम बुद्धीमत्तेचा वाफर कसा आणि कुठे झाला पाहिजे याचे मार्गदर्शक तत्वे असले पाहिजे ज्यामुळे कामात उत्साह निर्माण होईल. आळशीपणा वाढल्यास कामातील उत्साह निघून जातो आणि काम रटाळ होते, त्यातील नाविन्य निघून जाते. थोडक्यात फक्त सध्या ट्रेंड्स आहे म्हणून या ठिकाणी फक्त ‘पाट्या टाकण्याचे’ कामे केली जातात.

AI मुळे पुनरावृत्ती वाढते (Human Stuck).

कृत्रिम बुद्धिमतेच्या वाफरा मुळे कामात सातत्य येत असले तरी त्यामध्ये पुनरावृत्तीचा लवलेश राहतो. पुनरावृत्तीमुळे कामे रटाळ वाटतात. यामध्ये नाविन्य कमी झाल्यामुळे उत्साह येत नाही. थोडक्यात ट्रेंड्स आहे म्हणून आपल्याकडून रटाळ कामे करून घेतली जातात. आता ती कोण करून घेतायेत हा एक मोठा प्रश्न आहे? आम्हाला खाली कॉमेंट करा.

माहितीचा भडीमार, पण ज्ञानाचा दुष्काळ

एकेकाळी ज्ञान मिळवण्यासाठी ग्रंथालये धुंडाळावी लागायची, जाणकारांशी चर्चा करावी लागायची. आता? गुगल आणि यूट्यूब आहेत ना! ३० सेकंदाच्या व्हिडिओमध्ये आपल्याला जगाचं ज्ञान मिळवल्याचा भास होतो.

ही माहिती आहे, ज्ञान नाही. या ट्रेंडमुळे आपली विचार करण्याची, सखोल अभ्यास करण्याची आणि चिकित्सा करण्याची क्षमता कमी होत आहे. कोणत्याही विषयावर वरवरची माहिती मिळवून आपण स्वतःला ‘तज्ञ’ समजू लागतो. यामुळे समाजात अर्धवट ज्ञानावर आधारित मतभेद आणि गैरसमज वेगाने पसरत आहेत. पु. ल. देशपांडे किंवा व. पु. काळे वाचण्यात जो आनंद आणि विचार मिळतो, तो स्क्रोलिंगमध्ये कसा मिळणार? its just like we stuck in smartphone.

सोयीस्करपणाची सवय आणि हरवलेली धडपड

एका क्लिकवर जेवण दारात हजर. एका क्लिकवर घरात लागणारी प्रत्येक वस्तू. या सोयीस्करपणाने आपलं आयुष्य सोपं नक्कीच केलंय, पण त्याचबरोबर आपल्याला पांगळं सुद्धा बनवलंय.

या ‘Instant Gratification’ च्या ट्रेंडमुळे आपली सहनशीलता आणि कष्ट करण्याची तयारी कमी झाली आहे. छोट्या छोट्या गोष्टींसाठी धडपड करण्यात एक आनंद असतो, काहीतरी मिळवल्याचं समाधान असतं. तेच आपण गमावत चाललो आहोत. आईच्या हातच्या जेवणाची चव आता ‘क्लाउड किचन’च्या मेन्यूकार्डमध्ये हरवली आहे आणि बाजारात जाऊन चार लोकांशी बोलण्याऐवजी आपण ‘ॲप’शी बोलू लागलो आहोत. यामुळे आपला शारीरिक आळस तर वाढलाच, पण सामाजिक संवादही तुटला.

‘मिंग्लिश’चा अतिवापर आणि भाषेची होणारी फरफट

भाषा ही प्रवाही असते आणि तिने काळानुसार बदलायलाच हवं, हे खरंय. पण आजकाल मराठी बोलताना इंग्रजी शब्दांचा वापर इतका वाढला आहे की, अनेक अस्सल, सुंदर मराठी शब्द विस्मरणात जात आहेत. “Actually, I was thinking की…” किंवा “It’s very complicated, you know!” अशा वाक्यांमधून आपण संवाद साधतो. आपण ज्याला प्रेमाने ‘मिंग्लिश’ (minglish) म्हणतो, ते बोलण्यात सोपे असले तरी, आपल्या भाषेच्या श्रीमंतीला ते कुठेतरी धक्का पोहोचवत आहे.

शब्दांसोबत विचार आणि संस्कृती जोडलेली असते. जेव्हा आपण ‘तसदी’ ऐवजी ‘trouble’, ‘आपुलकी’ ऐवजी ‘attachment’ आणि ‘उत्कंठा’ ऐवजी ‘curiosity’ म्हणू लागतो, तेव्हा त्या शब्दांमागील भावना आणि वजनही हरवून बसतो. भाषेचा हा ट्रेंड आपल्या पुढच्या पिढीला अस्सल मराठीपासून अजून दूर घेऊन जाईल.

या चक्रव्यूहातून बाहेर कसे पडावे?

ही परिस्थिती आपणच निर्माण केली आहे आणि यातून बाहेर पडण्याचा मार्गही आपल्याच हातात आहे.

साध्या डोळ्याने दिसणारी कृत्रिमता (Artificialness)

नावातच कृत्रिमता असल्यामुळे दैनंदिन जीवनात याचा वाफर करताना कृत्रिमता दिसून येते. कृत्रिमता या दृष्टिटीने म्हटली जाते कि ज्या प्रकारे पारंपरिक, निश्चित आणि करत आलेल्या काम करण्याच्या पद्धतीमध्ये जेव्हडा विश्वास असतो, आत्मीयता असते ती यामध्ये दिसून येत नाही. फक्त सध्या ट्रेंड्स आहे, लोक वाफर करतात, प्रशासन वाफण्यास सांगतात यामुळे यांचा आपण वाफर करत आहोत. यामध्ये असणारी कृत्रिमता नक्कीच कमी करता येईल लवलेश हा कायम स्वरूपी त्यामध्ये राहील कारण याचा दुरुपयोग करणाऱ्यांची संख्या पण काय कमी नाही!

शेवटी, एक छोटी गोष्ट…

एक मूर्तिकार होता. तो एका दगडातून सुंदर मूर्ती घडवत होता. एक लहान मुलगा त्याला विचारतो, “काका, या दगडात एवढी सुंदर मूर्ती लपली आहे हे तुम्हाला कसं कळलं?” मूर्तिकार हसून म्हणाला, “बाळा, मूर्ती आधीपासूनच दगडात होती. मी फक्त तिच्या आजूबाजूला असलेला नको असलेला दगडाचा भाग काढून टाकला.”

आजच्या ट्रेंड्सने आपल्याभोवती असाच नको असलेला दगडाचा भाग जमा केला आहे. आपली खरी, आनंदी आणि समाधानी ‘मूर्ती’ आतच आहे. गरज आहे फक्त हे ट्रेंड्स नावाचे अडथळे बाजूला सारण्याची.

तंत्रज्ञानाची गाडी पंचर झाल्यावर आपल्याला आपल्या पायांवर चालता आले पाहिजे आणि ते पाय आपली संस्कृती, आपलं ज्ञान आणि आपली खरी ओळखच मजबूत करू शकते.

AI (कृत्रिम बुद्धिमत्ता): वरदान की विचारांचा कर्दनकाळ?

आजच्या युगातील सर्वात मोठा आणि वेगाने वाढणारा ट्रेंड म्हणजे AI, अर्थात कृत्रिम बुद्धिमत्ता. तुम्ही म्हटल्याप्रमाणे, AI ने मनुष्याचे काम प्रचंड सुलभ केले आहे. एखादा ईमेल लिहिण्यापासून ते किचकट डेटाचे विश्लेषण करण्यापर्यंत आणि नवीन कल्पना शोधण्यापर्यंत, AI एका क्लिकवर मदत करतं. यामुळे आपला वेळ वाचतो आणि कामाची गती वाढते, हे निर्विवाद आहे.

पण या सोयीस्करपणाची एक मोठी किंमत आपण मोजत आहोत – ती म्हणजे आपल्या स्वतःच्या विचारशक्तीची आणि सर्जनशीलतेची (Creativity). AI आपल्याला तयार उत्तरं देतं, पण ते उत्तर कसं आलं, यामागे काय विचार आहे, हे समजून घेण्याची आपली धडपड कमी होत आहे. यामुळे एक प्रकारचा ‘बौद्धिक आळस’ वाढत चालला आहे.

ज्याप्रमाणे कॅल्क्युलेटरच्या अतिवापराने आपली तोंडी गणित करण्याची क्षमता कमी झाली, त्याचप्रमाणे AI च्या अतिवापराने आपली नवनिर्मिती करण्याची, चिकित्सक विचार करण्याची आणि स्वतःच्या शब्दांत भावना मांडण्याची क्षमता धोक्यात आली आहे. आपण AI ला प्रश्न विचारणारे ‘चालक’ (Driver) न राहता, फक्त त्याने दिलेले उत्तर स्वीकारणारे ‘प्रवासी’ (Passenger) बनण्याचा धोका आहे. मनुष्याच्या बुद्धीने तयार केलेला हा ‘ट्रेंड’ माणसाच्याच बुद्धीला मागे टाकू पाहत आहे.

या चक्रव्यूहातून बाहेर पडण्याच्या उपायांमध्ये एक नवीन भर

AI ला साधन बनवा, मालक नको: AI चा वापर माहिती गोळा करण्यासाठी, विचारांना एक दिशा देण्यासाठी किंवा कंटाळवाण्या कामांसाठी जरूर करा. पण अंतिम विचार, सर्जनशीलता आणि मानवी स्पर्श हा तुमचाच असू द्या. AI ने दिलेली माहिती तपासा, त्यात स्वतःचे ज्ञान आणि अनुभव मिसळा. त्याला एक शक्तिशाली ‘सहाय्यक’ (Assistant) समजा, तुमच्या बुद्धीचा ‘पर्याय’ (Replacement) नाही.